Sejm obozowy

Sejm mający charakter specjalny, zwoływany w czasie pospolitego ruszenia, kiedy cała szlachta stawała na zgromadzeniu osobiście pod swoim chorągwiami ziemskimi w obozie wojennym (in loco campestri). Na sejmach obozowych następowała przewaga szlachty uczestniczącej osobiście w podejmowanych decyzjach. Stanowiło to odejście od zasady reprezentacji. Sejm obozowy miał miejsce na pewno w Czerwińsku w lipcu 1422 r., podczas wyprawy wojsk polskich przeciw Zakonowi krzyżackiemu, kiedy król Władysław Jagiełło wydał przywilej w Czerwińsku (23 lipca 1422 r.), w którym zobowiązał się do bicia monety za zgodą rady królestwa, niełączenia urzędu starosty z urzędem sędziego ziemskiego, stosowania jednolitego prawa w całym państwie oraz zakazu stosowania konfiskaty majątku szlacheckiego bez ważnego wyroku sądowego. Postanowienia przywileju były niewątpliwie wymuszeniem na królu wyraźnych ustępstw, czemu okoliczności zwołania sejmu w obozie wojennym sprzyjały.

W XV w. zwołano sejmy obozowe prowincjonalne, które odbyły się podczas rozpoczętej w 1454 r. trzynastoletniej wojny Polski z Zakonem krzyżackim. Pierwszy sejm obozowy, wielkopolski, miał miejsce we wrześniu 1454 r. w obozie pod Cerekwicą, natomiast drugi sejm obozowy, małopolski, odbył się listopadzie 1454 r. w obozie wojennym pod Opokami. Zgromadzona pod Cerekwicą szlachta wielkopolska wymogła na królu wydanie dla ziem wielkopolskich przywileju (15 września 1454 r.), w którym między innymi król uznał, że bez zgody sejmików ziemskich nie będzie zwoływał pospolitego ruszenia. Większość postanowień przywileju cerekwickiego została przejęta do przywilejów wydawanych przez króla dla kolejnych ziem w Opokach, Nieszawie i Radzyniu w listopadzie i grudniu 1454 r. Szczególne znaczenie miał pierwszy przywilej dzielnicowy wydany w Nieszawie 10 listopada 1454 r. dla ziem małopolskich: krakowskiej, sandomierskiej, lubelskiej, radomskiej, wiślickiej, oparty na postulatach szlachty małopolskiej sporządzonych w obozie pod Opokami (petyta opockie), których podstawą był przywilej cerekwicki dla szlachty wielkopolskiej. Na podstawie przywileju dzielnicowego dla jednej z ziem małopolskich sporządzono przerobiony i uzupełniony przywilej dzielnicowy dla ziem wielkopolskich, kasując tym samym wcześniejszy przywilej cerekwicki. Na podstawie przywileju dzielnicowego małopolskiego wydano 10 grudnia 1454 r. w Radzyniu przywilej dzielnicowy dla ziem ruskich (na pewno ziemie chełmska, przemyska, sanocka), a następnie dla ziem kujawskich. W przywilejach tych zasadniczymi postanowieniami było wprowadzenie potrzeby uzyskania przez króla zgody sejmików na nakładanie podatków i zwoływanie pospolitego ruszenia. Przywileje wydane podczas sejmów obozowych w 1454 r., nazywane powszechnie od końcowej ich wersji nieszawskimi, ujednolicone w 1496 r. zatwierdzone zostały przez króla Jana Olbrachta, zaś treść ich rozciągnięto na wszystkie ziemie Korony Polskiej, tworząc w ten sposób przywilej nieszawski powszechny.

Sejm obozowy miał miejsce w 1520 r. w Bydgoszczy w czasie pospolitego ruszenia zwołanego na wojnę pruską. .Sejm zebrał się w kole obozowym, zaś obrady toczyły się od 3 listopada do 7 grudnia 1520 r. pod presją kilkudziesięciotysięcznego zgromadzenia szlachty. Na sejmie uchwalono jednak wysokie podatki z przeznaczeniem na prowadzenie wojny przy pomocy wojsk zaciężnych, co pozwoliło królowi na zwolnienie pospolitego ruszenia.

Zobacz: M. Bobrzyński, O ustawodawstwie nieszawskim Kazimierza Jagiellończyka, Kraków 1873; A. Prochaska, Geneza i rozwój parlamentaryzmu za pierwszych Jagiellonów, Rozprawy Akademii Umiejętności, Wydział Historyczno-Filozoficzny, Ser. II, t. 13, Kraków 1899, s. 1-184; Prochaska A., Przywilej czerwiński z 1422 r., „Przegląd Historyczny”, t. 4, Warszawa 1907, s. 283-296; S. Roman, Zagadnienie prawomocności przywileju czerwińskiego z 1422 r., „Czasopismo Prawno-Historyczne”, t.11, 1959, z. 1, s. 73-93; S. Roman, Przywileje nieszawskie, Wrocław 1957; Z. Wojciechowski, Zygmunt Stary (1506-1548), Warszawa 1946.