Sejm delegacyjny

Nazwa dwóch sejmów w latach 1767-1768 i 1773-1775, które zwołane zostały w szczególnych okolicznościach politycznych, kiedy w obu przypadkach dochodziło do wywierania na zwołanie sejmu, skład poselski oraz przebieg obrad silnej presji rosyjskiej, mającej znamiona obcej interwencji. W czasie pierwszego sejmu w latach 1767-1768, kiedy Rosja zabiegała o uzyskanie dominacji nad biegiem życia politycznego, pretekstem była sprawa równouprawnienia dysydentów. Dla realizacji tych zamiarów odwołano się do powołania pełnomocnej delegacji sejmowej, która miała podjąć działania w imieniu sejmu, zaś sejm miał się zobowiązać do przyjęcia przygotowanej przez delegację uchwały, limitując jednocześnie swoje obrady do czasu ukończenia jej prac. Wobec terroru stosowanego przez ambasadora Rosji Nikołaja Repnina (wywiezienie z 12 na 13 października 1767 r. opozycjonistów, w tym biskupa Kajetana Sołtyka do Kaługi), 16 października 1767 r. król wyznaczył do delegacji 3 senatorów, a marszałek izby poselskiej Karol Radziwiłł, 6 posłów. Rezultatem prac delegacji było opracowanie w 1768 r. norm prawnych dla sejmików i sejmu, które obowiązywały z pewnymi modyfikacjami do czasu Sejmu Czteroletniego (1788-1792).

Kolejny raz powołano sejm, który funkcjonował według wzoru z 1767 r., był sejm mający zatwierdzić traktaty rozbiorowe z 1772 r. Przed rozpoczęciem obrad, zawiązana została 16 kwietnia 1773 r. konfederacja sejmowa, po czym po przełamaniu oporu Tadeusza Reytana i innych nielicznych protestujących, sejm przegłosowując opozycję, zalimitował obrady do 15 września 1773 r., wybierając 97-osobową delegację, która we wrześniu 1773 r. zawarła traktaty sesyjne, kończąc jednak swe prace dopiero 19 marca 1775 r..

Zobacz: R. Łaszewski, Delegacja sejmowa jako instrument ratyfikacji I i II rozbioru Polski, „Czasopismo Prawno-Historyczne”, t. 23, 1971, z. 2, s. 87-101; J. Michalski, J. Michalski, Sejm w czasach panowania Stanisława Augusta, w: Historia sejmu polskiego, t. 1, Warszawa 1984, red. J. Michalski, s. 359-373.